آرتروز فک (TMJ): علائم، علل و روش‌های درمان
آرتروز فک یا آرتروز مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) یکی از اختلالات شایع مفصلی است که می‌تواند باعث درد، سفتی و محدودیت حرکت فک شود. این بیماری نه‌تنها بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه ممکن است عملکردهای روزمره مانند جویدن، صحبت کردن و حتی خواب را مختل کند.
در این مقاله، به بررسی جامع آرتروز فک، علائم، علل و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.
آرتروز فک چیست؟
آرتروز فک نوعی بیماری التهابی و تخریبی است که مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مفصل در جلوی گوش قرار دارد و نقش مهمی در حرکت فک ایفا می‌کند. در آرتروز فک، غضروف مفصل به‌تدریج فرسوده می‌شود که منجر به درد، التهاب و کاهش دامنه حرکتی فک می‌گردد.
علائم آرتروز فک
علائم آرتروز فک ممکن است به‌تدریج ظاهر شوند و با گذشت زمان شدت یابند. برخی از شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- درد در ناحیه فک: درد ممکن است در هنگام حرکت فک یا حتی در حالت استراحت احساس شود.
- سفتی و محدودیت حرکت فک: احساس سفتی به‌ویژه در صبح‌ها یا پس از دوره‌های طولانی بی‌حرکتی.
- صدای کلیک یا ترکیدن: شنیدن صداهایی مانند کلیک یا ترکیدن هنگام باز و بسته کردن دهان.
- قفل شدن فک: در برخی موارد، فک ممکن است در موقعیت باز یا بسته قفل شود.
- درد در اطراف گوش یا صورت: درد ممکن است به نواحی اطراف گوش، صورت، گردن یا شانه‌ها گسترش یابد.
- سردرد و درد دندان: برخی افراد ممکن است سردرد یا درد دندان را تجربه کنند که ناشی از تنش در عضلات فک است.
- تغییر در نحوه قرارگیری دندان‌ها: احساس تغییر در نحوه قرارگیری دندان‌ها هنگام بستن دهان.
علل آرتروز فک
علل مختلفی می‌توانند منجر به آرتروز فک شوند، از جمله:
- آسیب یا ضربه به فک: ضربه مستقیم به فک یا تصادفات می‌توانند باعث آسیب به مفصل TMJ شوند.
- فشارهای مکرر روی فک: عادت‌هایی مانند دندان‌قروچه یا فشردن دندان‌ها می‌توانند به مرور زمان به مفصل فک آسیب برسانند.
- بیماری‌های التهابی: بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید یا آرتریت پسوریازیس می‌توانند مفاصل فک را درگیر کنند.
- عوامل ژنتیکی: برخی افراد ممکن است به‌دلیل عوامل ژنتیکی مستعد ابتلا به آرتروز فک باشند.
- استرس و تنش‌های روانی: استرس می‌تواند منجر به تنش در عضلات فک و در نتیجه آسیب به مفصل شود.
روش‌های تشخیص آرتروز فک
تشخیص آرتروز فک معمولاً شامل مراحل زیر است:
- معاینه بالینی: پزشک با بررسی علائم، دامنه حرکتی فک و شنیدن صداهای غیرطبیعی مفصل، به تشخیص اولیه می‌پردازد.
- تصویربرداری: استفاده از روش‌هایی مانند رادیوگرافی، MRI یا CT اسکن برای مشاهده ساختار مفصل و تشخیص آسیب‌های احتمالی.
- آزمایش‌های تکمیلی: در برخی موارد، آزمایش‌های خون برای بررسی وجود بیماری‌های التهابی انجام می‌شود.
روش‌های درمان آرتروز فک
درمان آرتروز فک بسته به شدت علائم و علت زمینه‌ای متفاوت است. روش‌های درمانی شامل موارد زیر می‌باشند:
- درمان‌های غیرجراحی
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): برای کاهش درد و التهاب مفصل استفاده می‌شوند.
- فیزیوتراپی: شامل تمرینات کششی و تقویتی برای بهبود دامنه حرکتی فک و کاهش درد.
- استفاده از آتل یا محافظ دهانی: برای کاهش فشار روی مفصل و جلوگیری از دندان‌قروچه.
- درمان‌های حرارتی: استفاده از کمپرس گرم یا سرد برای کاهش درد و التهاب.
- تغییرات در سبک زندگی: کاهش استرس، پرهیز از غذاهای سفت و جویدن آدامس می‌تواند به بهبود علائم کمک کند.
- درمان‌های دارویی
- تزریق کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب شدید مفصل.
- تزریق هیالورونیک اسید: برای بهبود روان‌سازی مفصل و کاهش درد.
- استفاده از مکمل‌های غذایی: مکمل‌هایی مانند گلوکزامین ممکن است
۳. درمان‌های جراحی
در موارد شدید که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند. انواع روش‌های جراحی برای آرتروز مفصل فک عبارتند از:
- آرتروسنتز (Arthrocentesis): یک روش کم‌تهاجمی که در آن مایع داخل مفصل شسته می‌شود تا مواد التهابی و ذرات مزاحم خارج شوند.
- آرتروسکوپی (Arthroscopy): با استفاده از دوربین کوچک و ابزارهای ظریف، پزشک مفصل را بررسی و درمان می‌کند.
- جراحی باز مفصل فک (Open Joint Surgery): در موارد شدید، ممکن است نیاز به جراحی باز برای ترمیم یا تعویض مفصل باشد.
- تعویض مفصل (TMJ Replacement): در مراحل نهایی و تخریب کامل مفصل، ممکن است تعویض کامل مفصل با پروتز انجام شود.
طب سنتی و درمان‌های مکمل
در کنار درمان‌های پزشکی، برخی از روش‌های مکمل ممکن است به تسکین درد کمک کنند:
- طب سوزنی (Acupuncture): می‌تواند تنش عضلات فک را کاهش داده و درد را تسکین دهد.
- ماساژ درمانی: ماساژ عضلات اطراف فک، گردن و شانه می‌تواند درد را کاهش داده و انعطاف‌پذیری را افزایش دهد.
- گیاهان دارویی: مصرف گیاهانی مانند زنجبیل و زردچوبه که خواص ضدالتهابی دارند، ممکن است مفید باشد.
- مدیتیشن و تمرینات تنفسی: کاهش استرس یکی از کلیدهای مدیریت علائم آرتروز فک است.
راهکارهای پیشگیری از آرتروز فک
برای جلوگیری از بروز یا پیشرفت آرتروز فک می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- پرهیز از دندان‌قروچه: در صورت داشتن این عادت، استفاده از گارد شبانه پیشنهاد می‌شود.
- کاهش استرس و تنش روانی: با تکنیک‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن.
- خودداری از باز کردن بیش از حد دهان: مثلاً هنگام خمیازه یا خوردن غذاهای بزرگ.
- رعایت وضعیت بدنی مناسب: وضعیت نشستن یا ایستادن نادرست می‌تواند به فک فشار وارد کند.
سبک زندگی و تغذیه مناسب
تغذیه صحیح و سبک زندگی سالم نقش مهمی در بهبود آرتروز فک دارد:
- مصرف غذاهای ضدالتهاب مانند ماهی چرب، زردچوبه، سبزیجات برگ‌دار، مغزها.
- پرهیز از غذاهای سفت: مانند آجیل، ته‌دیگ، گوشت خشک یا آدامس.
- نوشیدن آب کافی برای سلامت مفاصل.
- تمرینات ملایم فک روزانه برای حفظ تحرک و انعطاف مفصل.
پرسش‌های متداول درباره آرتروز فک
آیا آرتروز فک درمان قطعی دارد؟
خیر، اما با درمان مناسب می‌توان علائم آن را کنترل و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
آیا آرتروز فک می‌تواند به دیگر مفاصل بدن سرایت کند؟
اگر ناشی از بیماری‌های سیستمیک مثل آرتریت روماتوئید باشد، ممکن است سایر مفاصل نیز درگیر شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت درد مداوم، محدودیت حرکت فک یا صداهای غیرعادی هنگام باز و بسته کردن دهان.
نتیجه‌گیری
آرتروز فک یکی از اختلالات شایع و ناراحت‌کننده مفصلی است که در صورت عدم درمان می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد. تشخیص زودهنگام و درمان‌های مناسب شامل دارو، فیزیوتراپی، تغییرات سبک زندگی و در برخی موارد جراحی، می‌تواند به کنترل علائم و بهبود عملکرد مفصل کمک کند.
با رعایت نکات ساده‌ای مانند اجتناب از غذاهای سخت، کاهش استرس و حفظ سلامت عمومی بدن، می‌توان از پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد. در صورت داشتن علائم مشکوک، حتماً به پزشک متخصص فک و صورت مراجعه کنید.