انکولوژی سر و گردن | تشخیص، درمان و پیشگیری از سرطان‌های سر و گردن
با انکولوژی سر و گردن بیشتر آشنا شوید؛ از علائم و روش‌های تشخیص تا درمان‌های نوین سرطان‌های ناحیه سر و گردن. راهنمای جامع و علمی در زمینه‌ی انواع تومورها، جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی.
انکولوژی سر و گردن (Head and Neck Oncology) شاخه‌ای از علم پزشکی است که به مطالعه، تشخیص، درمان و پیشگیری از سرطان‌هایی می‌پردازد که در نواحی سر، صورت، گردن، گلو، بینی، دهان، حنجره و غدد بزاقی ایجاد می‌شوند. این نوع سرطان‌ها اغلب با چالش‌های زیادی در زمینه‌ی عملکردهای حیاتی نظیر گفتار، بلع، تنفس و حتی زیبایی چهره همراه‌اند.
تعریف سرطان‌های سر و گردن
سرطان‌های سر و گردن مجموعه‌ای از تومورهای بدخیم هستند که در سلول‌های اپی‌تلیال نواحی مختلف صورت و گردن رشد می‌کنند. بیش از ۹۰٪ این تومورها کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous Cell Carcinoma) هستند.
انواع شایع سرطان‌های سر و گردن
- سرطان حنجره (Laryngeal Cancer)
- سرطان دهان (Oral Cavity Cancer)
- سرطان حلق (Pharyngeal Cancer)
- سرطان غدد بزاقی
- سرطان بینی و سینوس‌ها
- سرطان پوست سر و گردن
- تومورهای تیروئید (اگرچه گاه جداگانه بررسی می‌شود)
علائم هشداردهنده
تشخیص زودهنگام کلید موفقیت درمان است. علائم رایج شامل موارد زیر می‌شوند:
- زخم دهانی که بهبود نمی‌یابد
- گلودرد یا گرفتگی صدا بیش از ۲ هفته
- دشواری در بلع
- تورم در گردن
- خونریزی غیرعادی از دهان یا بینی
- درد گوش بدون علت مشخص
عوامل خطر ابتلا به سرطان سر و گردن
- مصرف دخانیات و الکل: دو عامل اصلی و شناخته‌شده
- عفونت HPV (ویروس پاپیلومای انسانی): به‌خصوص در سرطان‌های دهانی و حلق
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک
- سابقه خانوادگی سرطان
- اشعه‌ی UV (در سرطان پوست سر و گردن)
- بهداشت ضعیف دهان و دندان
روش‌های تشخیص
معاینه بالینی
پزشک متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) یا انکولوژیست با مشاهده‌ی علائم فیزیکی، معاینه اولیه را انجام می‌دهد.
روش‌های پاراکلینیکی
- بیوپسی (نمونه‌برداری)
- تصویربرداری پزشکی:
- سی‌تی‌اسکن (CT)
- ام‌آر‌آی (MRI)
- پت‌اسکن (PET Scan)
- اولتراسونوگرافی (در برخی موارد)
آندوسکوپی
برای بررسی حلق، حنجره و دیگر نواحی داخلی.
مرحله‌بندی سرطان (Staging)
سرطان‌ها بر اساس سیستم TNM مرحله‌بندی می‌شوند:
- T: اندازه و گستردگی تومور اولیه
- N: درگیری غدد لنفاوی
- M: وجود یا عدم وجود متاستاز (گسترش به سایر نقاط بدن)
روش‌های درمانی در انکولوژی سر و گردن
۱. جراحی
در بسیاری از موارد، جراحی اولین گزینه درمانی است. نوع جراحی به محل تومور بستگی دارد:
- جراحی‌های رادیکال (برداشتن کامل تومور)
- جراحی‌های ترمیمی یا بازسازی بافتی
- لارنژکتومی (برداشتن حنجره)
۲. پرتودرمانی (رادیوتراپی)
با استفاده از پرتوهای یونیزان، سلول‌های سرطانی تخریب می‌شوند. اغلب به‌صورت:
- پرتودرمانی خارجی (EBRT)
- براکی‌تراپی (تابش داخلی)
۳. شیمی‌درمانی
داروهای ضدسرطان برای از بین بردن سلول‌های بدخیم استفاده می‌شوند. ممکن است به تنهایی یا همراه پرتودرمانی انجام شود.
۴. ایمونوتراپی و تارگت‌تراپی
در موارد پیشرفته‌تر یا عودکننده، استفاده از داروهای هوشمند یا تقویت‌کننده سیستم ایمنی می‌تواند مؤثر باشد.
مراقبت‌های پس از درمان
توانبخشی
- گفتاردرمانی و بلع‌درمانی
- فیزیوتراپی برای بازگشت حرکت گردن و شانه
- روان‌درمانی و مشاوره روان‌شناسی
تغذیه مناسب
بیماران ممکن است به حمایت تغذیه‌ای نیاز داشته باشند، به‌ویژه پس از جراحی‌های دهانی یا حنجره.
راه‌های پیشگیری از سرطان‌های سر و گردن
- قطع مصرف دخانیات و الکل
- واکسیناسیون HPV (برای نوجوانان و جوانان)
- حفظ بهداشت دهان و دندان
- استفاده از کرم ضدآفتاب برای محافظت پوست صورت و گردن
- معاینات منظم پزشکی برای غربالگری زودهنگام
جمع‌بندی
انکولوژی سر و گردن یکی از مهم‌ترین حوزه‌های سرطان‌شناسی است که نیاز به رویکردی چندتخصصی دارد.
تشخیص زودهنگام، درمان مناسب و پیگیری دقیق می‌تواند شانس بهبود بیماران را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. نقش آگاه‌سازی عمومی و آموزش در این حوزه حیاتی است، چرا که بسیاری از عوامل خطر قابل پیشگیری هستند.