بهداشت دهان پس از جراحی فک: راهنمای کامل برای بهبودی سالم
جراحی فک یکی از عمل‌های حساس دهان و فک است. مراقبت دقیق از دهان و دندان پس از عمل، نقشی حیاتی در پیشگیری از عفونت و تسریع بهبودی دارد.
مقدمه
پس از جراحی فک — از جمله جراحی ارتوگناتیک، اصلاح ناهم‌راستایی‌ها، یا درمان شکستگی فک — لثه‌ها، بافت نرم دهان، و دندان‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند. برای اینکه نتیجهٔ عمل خوب باقی بماند و خطر عفونت، تورم یا مشکلات دیگر کاهش یابد، رعایت دقیق بهداشت دهان ضروری است.
این مقاله به شما کمک می‌کند بدانید چه کارهایی را باید انجام دهید، چه کارهایی را باید احتیاط کرد، و چه زمانی باید به جراح فک و صورت مراجعه نمایید.
چرا بهداشت دهان پس از جراحی فک مهم است؟
- جلوگیری از عفونت محل جراحی و کاهش فشار باکتری‌ها.
- کمک به بهبود سریع‌تر بافت‌های نرم.
- کاهش احتمال بروز پوسیدگی یا التهاب لثه در هنگام محدود بودن توان مسواک زدن.
- حفظ سلامت کلی دهان و دندان در دورهٔ بهبودی.
اگر دهان تمیز نباشد، باکتری‌ها می‌توانند در اطراف محل جراحی تجمع یابند و باعث عفونت شوند. بنابراین رعایت بهداشت دهان مهم‌تر از همیشه است.
همچنین در دستورالعمل‌های پس از جراحی فک تأکید شده است که دهان باید در وضعیت بسیار بهداشتی نگه داشته شود تا ریسک عفونت کاهش یابد.
مراحل مراقبت دهان در روزهای اول پس از عمل
سه روز اول (روز ۰ تا روز ۱)
در این دوره باید مراقبت ویژه کنید تا نه به محل جراحی آسیب برسد و نه روند لخته‌سازی دچار اختلال شود.
از شستشوی دهان، تف کردن شدید، یا استفاده از نی خودداری کنید.
علاوه بر این:
- گاز پانسمان را در محل توصیه شده نگه دارید و طبق دستور جراح تعویض کنید.
- اگر دندانپزشک یا جراح شستشوی خاصی (مثلاً با نمک ولرم) تجویز کرده است، به آرامی و با ملایمت انجام دهید.
- از دهانشویه‌های معمولی یا حاوی الکل استفاده نکنید مگر اینکه پزشک تجویز کرده باشد.
روز اول پس از جراحی
ممکن است اجازه داده شود که دهان را با محلول نمک ولرم بشویید. معمولاً یک قاشق چای‌خوری نمک در یک لیوان آب گرم (۸ اونس یا معادل تقریباً ۲۴۰ میلی‌لیتر) توصیه می‌شود.
پس از هر وعدهٔ غذایی، شستشوی ملایم کمک می‌کند تا ذرات غذا از دهان خارج شوند و از تجمع باکتری‌ها جلوگیری شود.
در صورتی که جراح اجازه داده باشد، ممکن است مسواک زدن بسیار ملایم بیرونی دندان‌ها (با مسواک نرم کودک) را شروع کنید، اما باید مراقب محل جراحی باشید.
روز دوم تا هفته اول
در این بازه، رعایت بهداشت دهان پیشرفت می‌کند، اما همچنان باید بسیار محتاط بود:
- شستشوی دهان با محلول نمک گرم را ۳ تا ۴ بار در روز یا پس از هر وعده غذایی ادامه دهید.
- جراح ممکن است دهانشویه آنتی‌میکروبیال مانند کلرهگزیدین (Peridex) را تجویز کند؛ آن را طبق دستور و به آرامی استفاده کنید (معمولاً دوبار در روز).
- مسواک نرم را به آرامی روی سطوح بیرونی دندان‌ها به کار ببرید؛ از غرفهٔ محل جراحی اجتناب کنید یا خیلی ملایم باشید.
- در صورت داشتن سیم‌ها، براکت‌ها یا وسایل ارتودنسی، آن‌ها را تمیز نگه دارید تا ذرات غذا باعث التهاب نشوند.
- می‌توانید از گوش‌پاک‌کن مرطوب یا پنبه مرطوب برای پاک کردن سطح لثه‌ها و دندان‌ها استفاده کنید، مخصوصاً اگر مسواک زدن کامل امکان‌پذیر نیست.
مراقبت‌های دهانی از پس از هفته اول تا زمان بهبودی کامل
پس از گذشت هفته اول یا زمانی که تورم و حساسیت کاهش یافت، می‌توانید به تدریج به سطح مراقبت عادی‌تر برگردید، اما همچنان باید جانب احتیاط را رعایت کنید:
- مسواک زدن را به آرامی ادامه دهید و ممکن است بتوانید به تدریج مسواک زدن سطوح داخلی دندان‌ها را نیز آغاز کنید، تا جایی که محل جراحی اجازه دهد.
- می‌توانید از نخ دندان نرم یا نوار بین‌دندانی ملایم استفاده کنید، اما از فشار زیاد که ممکن است محل عمل را تحریک کند، اجتناب کنید.
- اگر پزشک توصیه کرده باشد، از آب‌پاش (Waterpik) روی پایین‌ترین شدت استفاده کنید تا جریان آب به خارج کردن ذرات کمک کند بدون آسیب به بافت‌ها.
- شستشوی دهانی با محلول نمک گرم را همچنان ادامه دهید، به‌خصوص پس از غذا، برای پاک کردن ذرات باقی‌مانده.
- اگر دهانشویه آنتی‌میکروبیال تجویز شده است، استفادهٔ مرتب آن را طبق دستور ادامه دهید.
- در طول بهبودی از مصرف دهانشویه‌های غیرتجویزی حاوی الکل یا ترکیبات محرک خودداری کنید؛ این مواد ممکن است بافت‌ها را تحریک یا خشک کنند.
چالش‌ها و نکات تکمیلی
تورم، درد یا ناراحتی
در دوران پس از عمل معمولاً تورم و درد وجود دارد. این وضعیت ممکن است مسواک زدن و مراقبت دهان را دشوار کند.
برای مقابله با این مشکل:
- در ابتدا از مسواک بسیار نرم یا کودک استفاده کنید.
- از زاویه دادن مسواک به ۴۵ درجه نسبت به خط لثه استفاده کنید و با حرکات دورانی ملایم دندان‌ها را تمیز کنید.
- می‌توانید با آینه و دسته قاشق یا حتی انگشت دستمالی (با پوشش تمیز و دستان کاملاً بهداشتی) گونه را کنار بگذارید تا دسترسی بهتری به دندان‌ها داشته باشید.
- اگر قسمتی از دهان خیلی دردناک است، ابتدا از سایر نواحی شروع کنید و به آرامی پیش بروید.
غذای نرم و تغذیه مناسب
چون باز کردن دهان محدود است و حرکات فک محدود می‌شوند، تغذیهٔ نرم و مایع اهمیت دارد.
غذاهای نرم، پوره‌ای، سوپ‌های غلیظ و نوشیدنی‌های مغذی توصیه می‌شوند.
از مصرف غذاها یا ذرات خرد شده‌ای که ممکن است در بین دندان‌ها گیر کنند یا فشار بر محل عمل وارد کنند، اجتناب کنید.
همچنین در هنگام خوردن مراقب باشید تا ذرات غذا به محل عمل نچسبند و پس از غذا دهان را به آرامی بشویید.
چه زمانی به جراح یا دندانپزشک مراجعه کنیم؟
در صورت بروز هر یک از موارد زیر، فوراً با متخصص خود تماس بگیرید:
- تورم ناگهانی شدید یا افزایش درد غیرقابل کنترل.
- تب، چرک یا خروج مایع از محل عمل (نشانه عفونت).
- خونریزی مداوم که با فشار گاز پانسمان کنترل نمی‌شود.
- دشواری در بلع یا تنفس.
- حس بی‌حسی غیرمعمول یا کاهش ناگهانی در حرکت فک.
سخن پایانی
مراقبت از دهان پس از جراحی فک یکی از ارکان حیاتی برای موفقیت عمل و بهبود بدون عارضه است.
رعایت دقیق شستشوی دهان، مسواک زدن ملایم، استفاده از دهانشویه‌های تجویزی، و پرهیز از مواد تحریک‌کننده، همه در کاهش ریسک عفونت و تسریع بهبودی مؤثرند.
همیشه طبق دستور متخصص خود پیش بروید و در صورت بروز هر نشانهٔ غیر طبیعی، سریعاً به او مراجعه کنید.