به‌هم‌ریختگی فک چیست و چه زمانی باید درمان شود؟
به‌هم‌ریختگی فک یا اختلال در قرارگیری صحیح فکین یکی از مشکلات رایج دندان‌پزشکی و ارتودنسی است که می‌تواند عملکرد دهان را مختل کرده و ظاهر صورت را نیز تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال زمانی اتفاق می‌افتد که فک بالا و پایین در موقعیت صحیح نسبت به یکدیگر قرار نمی‌گیرند و همین موضوع موجب ایجاد مشکلاتی در گفتار، جویدن، تنفس و حتی زیبایی چهره می‌شود.
در این مقاله به طور کامل بررسی می‌کنیم که به‌هم‌ریختگی فک چه علائمی دارد، چه عواملی باعث ایجاد آن می‌شود، چه مشکلاتی را به دنبال دارد و مهم‌تر از همه اینکه چه زمانی باید برای درمان اقدام کرد.
به‌هم‌ریختگی فک چگونه ایجاد می‌شود؟
دلایل مختلفی می‌توانند باعث ناهماهنگی فک‌ها شوند؛ از عوامل ژنتیکی گرفته تا عادت‌های دهانی دوران کودکی. در ادامه مهم‌ترین علل را بررسی می‌کنیم:
- ژنتیک: یکی از رایج‌ترین دلایل به‌هم‌ریختگی فک، ارثی بودن آن است. اگر یکی از اعضای خانواده دچار ناهنجاری فکی باشد، احتمال بروز آن در فرد بیشتر می‌شود.
- عادت‌های نادرست دوران کودکی مثل مکیدن انگشت، استفاده طولانی‌مدت از پستانک یا شیشه شیر.
- زایمان سخت یا ضربه به فک که می‌تواند باعث جابه‌جایی استخوان‌های فک شود.
- کشیدن یا افتادن زودهنگام دندان‌های شیری که موجب تغییر مسیر رشد فک می‌شود.
- تنفس دهانی که با گذشت زمان روی ساختار فک و صورت اثر می‌گذارد.
- اختلالات رشد که در دوران نوجوانی باعث رشد نامتقارن فک بالا یا پایین می‌شوند.
علائم به‌هم‌ریختگی فک
تشخیص ناهماهنگی فک همیشه آسان نیست، زیرا برخی از نشانه‌ها ممکن است به مشکلات دیگری نسبت داده شوند. اما آشنایی با علائم به شما کمک می‌کند تشخیص دهید که آیا نیاز به مراجعه به متخصص دارید یا خیر.
۱. درد در ناحیه فک، صورت و اطراف گوش
بسیاری از افراد مبتلا به ناهنجاری فکی از دردهای متناوب در ناحیه فک یا گوش شکایت دارند. این درد معمولاً به دلیل فشار بیش از حد روی مفصل فک (TMJ) ایجاد می‌شود.
۲. مشکل در جویدن و گاز زدن غذا
اگر فک‌ها در موقعیت صحیح قرار نگیرند، دندان‌ها نمی‌توانند هنگام جویدن به درستی روی هم قرار بگیرند و این موضوع باعث دشواری در گاز زدن، جویدن یا حتی بلع می‌شود.
۳. صدا دادن فک
هنگامی که موقع باز و بسته کردن دهان صدای کلیک یا تق‌تق احساس می‌کنید، احتمالاً یک ناهنجاری در عملکرد مفصل فک وجود دارد.
۴. سردردهای مداوم
فشار و تنش ناشی از اختلالات فکی می‌تواند منجر به سردردهای تنشی، پشت‌سری یا حتی میگرن شود.
۵. قفل شدن فک
در برخی موارد فک در حالت باز یا بسته گیر می‌کند که یکی از علائم جدی اختلالات فکی است.
۶. مشکل در تکلم
ناهماهنگی فک ممکن است باعث ایجاد مشکل در تلفظ برخی حروف شود، به‌خصوص در کودکان.
۷. ظاهر نامتقارن صورت
یکی از واضح‌ترین نشانه‌های به‌هم‌ریختگی فک، کجی یا غیرقرینگی چهره است. مثلاً ممکن است چانه به یک سمت متمایل باشد.
۸. آسیب‌دیدن دندان‌ها
به‌هم‌ریختگی فک می‌تواند باعث ساییدگی، شکستگی یا ترک دندان‌ها شود، زیرا فشارهای غیرطبیعی به دندان‌ها وارد می‌شود.
انواع به‌هم‌ریختگی فک
ناهنجاری‌های فک معمولاً به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. جلو بودن فک بالا (اوربایت)
در این حالت فک بالا نسبت به فک پایین جلوتر است.
۲. جلو بودن فک پایین (آندربایت)
در این نوع، فک پایین بیش از حد رشد کرده و جلوتر از فک بالا قرار می‌گیرد.
۳. کراس‌بایت
در کراس‌بایت برخی از دندان‌های فک بالا پشت دندان‌های فک پایین قرار می‌گیرند.
چه زمانی باید به‌هم‌ریختگی فک را درمان کرد؟
بهترین زمان برای درمان ناهنجاری‌های فک، زمانی است که علائم ابتدایی ظاهر می‌شوند. زیرا پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. اما اگر نشانه‌های زیر را دارید، حتماً باید برای درمان اقدام کنید:
- دردهای مزمن فک یا سردردهای مکرر
- مشکل در جویدن یا خوردن غذا
- صدا دادن یا قفل شدن فک
- نامتقارن شدن صورت
- احساس فشار روی دندان‌ها یا ساییدگی شدید
- اختلال در تنفس یا خواب
- مشکل در صحبت کردن
زمان درمان به سن، شدت ناهنجاری و نوع مشکل بستگی دارد. برای کودکان، معمولاً درمان در سنین ۸ تا ۱۳ سالگی بیشترین اثربخشی را دارد؛ زیرا استخوان‌های فک هنوز در حال رشد هستند. در بزرگسالان نیز درمان امکان‌پذیر است اما معمولاً نیاز به ارتودنسی پیشرفته یا جراحی فک دارد.
روش‌های درمان به‌هم‌ریختگی فک
۱. ارتودنسی
ارتودنسی یکی از رایج‌ترین و کم‌خطرترین روش‌های اصلاح مشکلات فکی و دندانی است. دستگاه‌های ارتودنسی به مرور زمان موقعیت دندان‌ها و فک را اصلاح می‌کنند.
۲. ارتودنسی فانکشنال در کودکان
در این روش با استفاده از پلاک‌های مخصوص، رشد فک را هدایت می‌کنند.
۳. جراحی فک
در موارد شدید، زمانی که ناهنجاری‌ها تنها با ارتودنسی قابل اصلاح نیستند، جراحی فک یا ارتوسرجری انجام می‌شود.
۴. اصلاح عادت‌های دهانی
اگر علت به‌هم‌ریختگی فک عادت‌هایی مثل تنفس دهانی یا مکیدن انگشت باشد، باید این رفتارها اصلاح شوند.
عوارض درمان نکردن به‌هم‌ریختگی فک
اگر ناهنجاری‌های فک به موقع درمان نشوند، ممکن است مشکلات زیر ایجاد شوند:
- سایش شدید دندان‌ها
- کاهش عملکرد مفصل فکی
- سردردها و دردهای مزمن گردن
- مشکلات زیبایی و کاهش اعتمادبه‌نفس
- مشکل در جویدن، تکلم و تنفس
- تحلیل لثه و مشکلات پریودنتال
جمع‌بندی
به‌هم‌ریختگی فک مشکلی است که نباید نادیده گرفته شود. این اختلال نه‌تنها ظاهر چهره را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند مشکلات جدی عملکردی در جویدن، تکلم، تنفس و سلامت دندان‌ها ایجاد کند. شناخت علائم، مراجعه به‌موقع به متخصص ارتودنسی و انتخاب روش درمان مناسب، بهترین راه برای پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت است.
اگر شما یا فرزندتان علائم ذکرشده را دارید، پیشنهاد می‌شود هرچه سریع‌تر با یک متخصص مشورت کنید تا درمان در بهترین زمان ممکن آغاز شود.