تریسموس (Trismus) که به آن قفل شدن فک نیز گفته می‌شود، به شرایطی اشاره دارد که در آن باز شدن دهان محدود می‌شود.
این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد و تأثیرات منفی متعددی بر سلامت و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. در این مطلب، به تعریف، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان تریسموس پرداخته می‌شود.
تعریف تریسموس
تریسموس به کاهش یا محدودیت غیرطبیعی در باز شدن دهان گفته می‌شود که معمولاً کمتر از ۳۵ تا ۴۰ میلی‌متر (فاصله بین دندان‌های جلویی بالا و پایین) است. این وضعیت ممکن است موقت یا مزمن باشد و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر است. تریسموس می‌تواند بر تغذیه، گفتار، بهداشت دهان و دندان، و حتی تعاملات اجتماعی تأثیر بگذارد.
علل تریسموس
دلایل متعددی می‌توانند منجر به تریسموس شوند که به طور کلی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. علل عضلانی
مشکلات عضلانی معمولاً به دلیل التهاب، آسیب یا اسپاسم عضلاتی که مسئول باز و بسته شدن فک هستند، به وجود می‌آید. این موارد شامل:
- اسپاسم عضلات جونده: مانند عضله ماستر و عضلات تمپورالیس.
- التهاب یا تروما: ناشی از جراحی‌های دندان‌پزشکی، ضربه، یا فعالیت‌های بیش از حد فک.
- فیبروز عضلانی: که می‌تواند به دلیل عفونت یا زخم طولانی‌مدت ایجاد شود.
۲. علل مفصلی
مشکلات مربوط به مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) می‌تواند یکی از دلایل اصلی تریسموس باشد. این موارد شامل:
- اختلالات TMJ: مانند آرتروز یا جابجایی دیسک داخل مفصل.
- انکیلوز مفصل فکی: که به دلیل چسبندگی یا جوش خوردن استخوان‌ها در مفصل ایجاد می‌شود.
- التهاب مفصل: ناشی از عفونت یا بیماری‌های التهابی مثل آرتریت روماتوئید.
۳. عفونت‌ها
عفونت‌ها یکی از شایع‌ترین علل تریسموس هستند، به ویژه در مناطق دهان، دندان و گلو. این موارد شامل:
- عفونت‌های دندانی: مانند آبسه دندانی یا پری کورونیت (التهاب بافت اطراف دندان عقل).
- عفونت‌های حلق و گلو: مانند فارنژیت و تونسیلیت.
- عفونت‌های ناحیه صورت: مثل سلولیت و فضاهای عمقی گردن.
۴. علل نورولوژیک
مشکلات عصبی نیز می‌توانند منجر به تریسموس شوند. این موارد شامل:
- آسیب به اعصاب فکی: به دلیل تروما یا جراحی.
- تتانس (کزاز): بیماری‌ای که باعث اسپاسم شدید عضلات می‌شود.
- سکته مغزی یا اختلالات عصبی: که می‌توانند بر کنترل عضلات فک تأثیر بگذارند.
۵. علل ناشی از تومورها
- تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم: در ناحیه دهان، فک، گلو یا حتی مفصل گیجگاهی-فکی می‌توانند باعث محدودیت در باز شدن فک شوند.
- رادیوتراپی: در بیماران مبتلا به سرطان‌های سر و گردن نیز ممکن است به فیبروز عضلات و محدودیت در حرکت فک منجر شود.
۶. علل روانی
برخی مواقع، استرس یا اختلالات روانی می‌تواند به اسپاسم عضلات فک و در نتیجه تریسموس منجر شود.
علائم و نشانه‌های تریسموس
- کاهش باز شدن دهان: که معمولاً اولین و برجسته‌ترین علامت است.
- درد در ناحیه فک: که ممکن است در هنگام جویدن، صحبت کردن یا باز کردن دهان تشدید شود.
- اسپاسم یا گرفتگی عضلات فک.
- مشکلات در غذا خوردن و بلع: به ویژه برای غذاهای سخت.
- تأثیر بر گفتار: به دلیل محدودیت در حرکت فک و لب‌ها.
- مشکلات بهداشت دهان و دندان: مانند دشواری در مسواک زدن یا استفاده از نخ دندان.
- سردرد یا درد در ناحیه گیجگاهی: که می‌تواند ناشی از فشار عضلات باشد.
تشخیص تریسموس
برای تشخیص تریسموس، پزشکان و دندان‌پزشکان از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
۱. بررسی سابقه بیمار
پرسش درباره مشکلات اخیر، جراحی‌های دندان‌پزشکی، عفونت‌ها، تروما یا عوامل استرس‌زا.
۲. معاینه بالینی
- اندازه‌گیری دامنه باز شدن دهان: با استفاده از خط‌کش یا ابزارهای دقیق.
- بررسی عضلات فک: برای یافتن اسپاسم یا حساسیت.
- معاینه TMJ: با لمس و شنیدن صداهای غیرطبیعی مثل کلیک یا قفل شدن مفصل.
۳. تصویربرداری
- رادیوگرافی یا سی‌تی اسکن: برای ارزیابی وضعیت مفصل و استخوان‌ها.
- MRI: برای بررسی بافت نرم، عضلات و دیسک مفصل.
۴. آزمایش‌های خون
در موارد مشکوک به عفونت یا بیماری‌های سیستمیک مانند کزاز.
درمان تریسموس
روش‌های درمانی تریسموس بسته به علت زمینه‌ای آن متفاوت است. به طور کلی، درمان‌ها به دو دسته غیرجراحی و جراحی تقسیم می‌شوند.
۱. درمان‌های غیرجراحی
این روش‌ها معمولاً برای موارد خفیف تا متوسط یا به عنوان اولین خط درمان استفاده می‌شوند:
- درمان دارویی:
- استفاده از مسکن‌ها (مانند ایبوپروفن) برای کاهش درد و التهاب.
- شل‌کننده‌های عضلانی: برای کاهش اسپاسم عضلات.
- در موارد عفونی، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها.
- فیزیوتراپی:
- تمرینات کششی و تقویتی برای افزایش دامنه حرکت فک.
- ماساژ عضلات فک و استفاده از دستگاه‌های مخصوص.
- کمپرس گرم: برای کاهش اسپاسم و افزایش گردش خون.
- تزریق بوتاکس: در مواردی که اسپاسم شدید عضلات وجود دارد.
- تحریک الکتریکی عضلات (TENS): برای کاهش درد و تقویت عضلات.
۲. درمان‌های جراحی
در موارد شدید یا زمانی که درمان‌های غیرجراحی موفق نباشند، جراحی ممکن است مورد نیاز باشد:
- برداشتن بافت فیبروزه: در مواردی که اسکارهای مزمن باعث محدودیت حرکت شده‌اند.
- جراحی مفصل فکی: مانند ترمیم یا بازسازی مفصل.
- تخلیه آبسه یا تومور: در صورت وجود.
پیشگیری از تریسموس
اگرچه همیشه نمی‌توان از تریسموس پیشگیری کرد، اما رعایت برخی اصول می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد:
- مراقبت مناسب از دندان‌ها: شامل مراجعه منظم به دندان‌پزشک و درمان زودهنگام عفونت‌های دندانی.
- پیشگیری از آسیب‌های فک: با استفاده از محافظ‌های دهان در ورزش‌های پرخطر.
- تمرینات فک: برای جلوگیری از خشکی یا اسپاسم عضلات.
- مدیریت استرس: برای کاهش تنش عضلات فک.
- مراقبت‌های بعد از جراحی: شامل رعایت دقیق دستورات پزشک برای جلوگیری از فیبروز یا اسپاسم عضلات.
نتیجه‌گیری
تریسموس یا قفل شدن فک، وضعیتی است که می‌تواند زندگی روزمره را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب نقش مهمی در بهبود این وضعیت دارد. آگاهی از علل، علائم و راه‌های درمان این بیماری می‌تواند به مدیریت بهتر آن و کاهش عوارض کمک کند. در صورت بروز هر گونه محدودیت در باز شدن دهان یا علائم مرتبط، مراجعه به پزشک یا دندان‌پزشک متخصص ضروری است.