جراحی فک یا جراحی ارتوگناتیک یکی از روشهای درمانی برای اصلاح مشکلات اسکلتی، ناهنجاریهای فک و بهبود عملکرد دهان و دندان است. این نوع جراحی به دلایل مختلفی از جمله اصلاح بایت، بهبود زیبایی چهره، یا درمان مشکلات تنفسی مانند آپنه خواب انجام میشود. یکی از مهمترین مسائلی که بیماران پس از این جراحی تجربه میکنند، تغییر وزن است.
بسیاری از بیماران کاهش وزن را تجربه میکنند، در حالی که برخی ممکن است پس از بهبودی وزن خود را بازیابند یا حتی افزایش وزن داشته باشند.
در این مقاله، دلایل تغییر وزن بعد از جراحی فک ، میزان کاهش یا افزایش وزن ، نقش رژیم غذایی و راهکارهای مدیریت وزن بررسی خواهد شد.
دلایل تغییر وزن بعد از جراحی فک
الف) کاهش وزن
کاهش وزن پس از جراحی فک پدیدهای رایج است و معمولاً به دلایل زیر رخ میدهد:
- محدودیتهای رژیمی: در هفتههای اول بعد از جراحی، بیمار مجاز به مصرف غذاهای جامد نیست و باید از رژیم غذایی مایع یا نرم استفاده کند. این محدودیت غذایی میتواند منجر به کاهش دریافت کالری شود.
- کاهش اشتها: بیاشتهایی به دلیل درد، تورم، تأثیر داروهای بیهوشی و کاهش حس چشایی یکی دیگر از دلایل کاهش وزن است.
- مشکل در جویدن و بلع: بعد از جراحی، حرکات فک محدود میشود و بیمار نمیتواند به راحتی غذاهای سفت مصرف کند، بنابراین مقدار غذای مصرفی کمتر از حد معمول خواهد بود.
- افزایش متابولیسم: بدن برای بهبودی پس از جراحی انرژی بیشتری مصرف میکند که میتواند به کاهش وزن منجر شود.
ب) افزایش وزن
برخی از بیماران ممکن است پس از دوره بهبودی افزایش وزن داشته باشند. این مسئله میتواند به دلایل زیر باشد:
- جبران کاهش وزن اولیه: پس از رفع محدودیتهای غذایی، بسیاری از افراد شروع به مصرف غذاهای پرکالری میکنند تا وزن از دست رفته را جبران کنند.
- تغییر الگوی تغذیه: برخی بیماران پس از پایان دوره بهبودی به مصرف غذاهای نرم، پرچرب و شیرین عادت میکنند که میتواند به افزایش وزن منجر شود.
- کاهش فعالیت بدنی: پس از جراحی، برخی بیماران برای مدتی از فعالیتهای فیزیکی پرهیز میکنند که میتواند متابولیسم را کاهش داده و به افزایش وزن بیانجامد.
میزان تغییر وزن پس از جراحی فک
میزان کاهش یا افزایش وزن بستگی به عوامل مختلفی مانند شرایط فردی بیمار، رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی و نوع جراحی دارد. مطالعات نشان دادهاند که کاهش وزن در ماه اول پس از جراحی بین ۲ تا ۱۰ کیلوگرم متغیر است. این مقدار در افرادی که رژیم غذایی مایع دارند، بیشتر خواهد بود.
با این حال، پس از گذشت چند ماه، بسیاری از بیماران وزن خود را بازیابی میکنند. در برخی موارد، افرادی که رژیم غذایی پرکالری و کمتحرک دارند، ممکن است دچار افزایش وزن شوند.
نقش رژیم غذایی در تغییر وزن بعد از جراحی فک
رژیم غذایی یکی از عوامل اصلی در تعیین میزان تغییر وزن بعد از جراحی فک است. این رژیم شامل سه مرحله اصلی است:
الف) مرحله اول: رژیم مایع (هفتههای ۱ تا ۴)
در این دوره، بیمار فقط میتواند مایعات و غذاهای کاملاً نرم مصرف کند. برخی از گزینههای مناسب شامل:
- سوپهای رقیق (بدون تکههای جامد)
- اسموتیهای مقوی با شیر، موز و کره بادامزمینی
- آبمیوههای طبیعی بدون پالپ
- شیکهای پروتئینی برای تأمین انرژی
نکته: برای جلوگیری از کاهش شدید وزن، مصرف مایعات پرکالری و مغذی توصیه میشود.
ب) مرحله دوم: غذاهای نرم (هفتههای ۴ تا ۸)
در این مرحله، بیمار میتواند غذاهای نرمتر مصرف کند که نیازی به جویدن زیاد ندارند، مانند:
- پوره سیبزمینی
- تخممرغ نیمپز
- ماست پرچرب
- بلغور جو دوسر
نکته: مصرف پروتئین کافی برای حفظ توده عضلانی بسیار مهم است.
ج) مرحله سوم: بازگشت تدریجی به غذای معمولی (بعد از هفته ۸)
در این مرحله، بیمار میتواند به تدریج غذاهای جامد را وارد رژیم غذایی خود کند. توصیه میشود که از غذاهای بسیار سفت یا چسبناک مانند آجیل و گوشتهای سخت پرهیز شود تا از آسیب به فک جلوگیری شود.
راهکارهای مدیریت وزن پس از جراحی فک
الف) جلوگیری از کاهش وزن بیش از حد
- مصرف مایعات پرکالری: اسموتیها، شیکهای پروتئینی، و سوپهای مقوی میتوانند به تأمین انرژی مورد نیاز کمک کنند.
- وعدههای غذایی کوچک ولی مکرر: به جای سه وعده غذایی بزرگ، مصرف ۵-۶ وعده کوچک در روز توصیه میشود.
- افزودن مکملهای غذایی: در صورت نیاز، میتوان از مکملهای پروتئینی و مولتیویتامینها استفاده کرد.
ب) جلوگیری از افزایش وزن بیش از حد
- کنترل مصرف کالری: پس از بازگشت به رژیم غذایی عادی، باید از مصرف غذاهای پرچرب و شیرین خودداری کرد.
- فعالیت بدنی مناسب: با مشورت پزشک، ورزشهای سبک مانند پیادهروی یا تمرینات کمفشار توصیه میشود.
3.رعایت تعادل در رژیم غذایی: ترکیب متعادلی از پروتئین، کربوهیدرات و چربیهای سالم برای حفظ وزن ایدهآل ضروری است.
تأثیر جراحی فک بر متابولیسم و سلامت عمومی
جراحی فک میتواند بر متابولیسم بدن و سلامت عمومی تأثیر بگذارد:
- افزایش نیاز بدن به انرژی در دوران بهبودی: به دلیل فعالیت زیاد سیستم ایمنی و ترمیم بافتها، متابولیسم در هفتههای اول پس از جراحی افزایش مییابد.
- تأثیر بر جذب مواد مغذی: برخی بیماران ممکن است دچار کمبود ویتامینها و مواد معدنی شوند که نیاز به مصرف مکمل دارند.
- تأثیر بر سلامت گوارشی: تغییر در رژیم غذایی میتواند عملکرد دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد و منجر به یبوست یا مشکلات دیگر شود.
نتیجهگیری
تغییر وزن پس از جراحی فک یک مسئله رایج است که تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند نوع جراحی، رژیم غذایی و سطح فعالیت بدنی قرار دارد. بیشتر بیماران در هفتههای اول پس از جراحی کاهش وزن را تجربه میکنند، اما با رعایت رژیم غذایی مناسب و بازگشت تدریجی به تغذیه عادی، میتوان از کاهش وزن بیش از حد یا افزایش وزن ناخواسته جلوگیری کرد.
برنامهریزی مناسب برای تغذیه و فعالیت بدنی پس از جراحی میتواند به بهبودی سریعتر و حفظ وزن ایدهآل کمک کند. مشورت با پزشک و متخصص تغذیه نیز برای مدیریت بهتر تغییرات وزن توصیه میشود.