جراحی فک یا ارتوگناتیک (Orthognathic Surgery) یکی از روش‌های درمانی و زیبایی برای اصلاح ناهنجاری‌های فکی و صورتی است. این جراحی معمولاً به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: جراحی فک بالا (Maxillary Surgery) و جراحی فک پایین (Mandibular Surgery). هر یک از این جراحی‌ها اهداف، تکنیک‌ها، مزایا و چالش‌های خاص خود را دارند.
در این مقاله به بررسی تفاوت‌های بین این دو جراحی پرداخته می‌شود.
۱. تعریف و اهداف جراحی فک بالا و پایین
۱.۱ جراحی فک بالا (Maxillary Surgery)
جراحی فک بالا شامل تغییر موقعیت استخوان ماگزیلا (فک فوقانی) برای اصلاح مشکلاتی مانند:
- جلو یا عقب بودن بیش از حد فک بالا
- انحراف فک بالا
- ناهنجاری‌های مادرزادی مانند شکاف کام
- مشکلات بایت و جویدن (مانند اوربایت شدید)
- اختلالات تنفسی مانند آپنه خواب
۱.۲ جراحی فک پایین (Mandibular Surgery)
جراحی فک پایین شامل تغییر موقعیت استخوان مندیبل (فک تحتانی) برای اصلاح مشکلاتی مانند:
- عقب‌رفتگی فک پایین (رتروگناتیا)
- جلو بودن بیش از حد فک پایین (پروگناتیا)
- انحراف یا عدم تقارن فک پایین
- مشکلات جویدن و تکلم
- کاهش دردهای مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)
۲. تفاوت در تکنیک‌های جراحی
۲.۱ تکنیک‌های جراحی فک بالا
جراحی فک بالا معمولاً شامل یکی از تکنیک‌های زیر است:
- جراحی لوفورت (Le Fort Osteotomy): متداول‌ترین روش است که در آن استخوان فک بالا برش داده شده و مجدداً تنظیم می‌شود. این روش در موارد اصلاح ناهنجاری‌های شدید استفاده می‌شود.
- افزایش یا کاهش طول فک بالا: در مواردی که بیمار دچار مشکلاتی مانند عقب‌ماندگی فک بالا باشد، استخوان با استفاده از ایمپلنت‌ها یا جابه‌جایی استخوان ترمیم می‌شود.
۲.۲ تکنیک‌های جراحی فک پایین
جراحی فک پایین معمولاً شامل روش‌های زیر است:
- استئوتومی ساژیتال دو طرفه (Bilateral Sagittal Split Osteotomy – BSSO): روشی که در آن استخوان فک پایین شکافته شده و به جلو یا عقب حرکت داده می‌شود.
- استئوتومی ورتیکال (Vertical Ramus Osteotomy – VRO): این روش برای عقب بردن فک پایین استفاده می‌شود، اما نسبت به BSSO کمتر رایج است.
- گنیوپلاستی (Genioplasty): جراحی که برای تغییر شکل چانه انجام می‌شود و گاهی همراه با جراحی فک پایین انجام می‌شود.
۳. تفاوت در دوران نقاهت و مراقبت‌های بعد از عمل
۳.۱ دوران نقاهت جراحی فک بالا
- معمولاً ۴ تا ۶ هفته طول می‌کشد.
- تورم و کبودی بیشتری نسبت به جراحی فک پایین دارد.
- بیمار ممکن است در روزهای اول پس از جراحی با مشکلاتی در تکلم، تنفس و بلع مواجه شود.
- استفاده از رژیم غذایی مایع و نرم برای هفته‌های ابتدایی ضروری است.
۳.۲ دوران نقاهت جراحی فک پایین
- معمولاً ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد.
- درد و ناراحتی کمتر از جراحی فک بالا است.
- ممکن است مشکلاتی مانند محدودیت در باز کردن دهان ایجاد شود.
- بیمار باید تا چند هفته از غذاهای نرم و مایع استفاده کند.
۴. تفاوت در خطرات و عوارض جانبی
۴.۱ عوارض احتمالی جراحی فک بالا
- خونریزی و عفونت
- بی‌حسی دائمی یا موقتی در ناحیه لب بالا و بینی
- مشکلات سینوسی
- تغییر در ظاهر صورت که ممکن است نیاز به جراحی تکمیلی داشته باشد
۴.۲ عوارض احتمالی جراحی فک پایین
- بی‌حسی موقتی یا دائمی در لب پایین و چانه
- مشکلات مفصل فکی (TMJ)
- احتمال بازگشت فک به موقعیت قبلی در موارد شدید
- آسیب به اعصاب فک پایین
۵. تفاوت در تأثیر بر زیبایی و عملکرد
۵.۱ تأثیر جراحی فک بالا
- تأثیر زیادی بر زیبایی و تقارن صورت دارد.
- می‌تواند باعث بهبود فرم لبخند و نمای دندان‌ها شود.
- گاهی با لیفت صورت ترکیب می‌شود تا نتیجه طبیعی‌تری ایجاد کند.
۵.۲ تأثیر جراحی فک پایین
- بیشتر بر عملکرد جویدن، گفتار و تنفس تأثیر می‌گذارد.
- تغییرات در ظاهر چانه و خط فک محسوس است.
- ممکن است همراه با گنیوپلاستی انجام شود تا نتایج متقارن‌تری ایجاد کند.
نتیجه‌گیری
در حالی که هر دو نوع جراحی برای اصلاح ناهنجاری‌های فکی استفاده می‌شوند، تفاوت‌های مهمی در روش جراحی، دوران نقاهت، عوارض و تأثیرات آن‌ها وجود دارد. انتخاب بین جراحی فک بالا و پایین بستگی به شرایط بیمار، اهداف درمانی و توصیه جراح دارد.