جراحی فک پایین با تکنیک استئوتومی (Bilateral Sagittal Split Osteotomy — BSSO)
استئوتومی سهمی دوطرفه (BSSO) — تعریف و اهداف
BSSO یکی از متداول‌ترین اعمال جراحی ارتوگناتیک است که برای اصلاح ناهنجاری‌های فکی پایین (مانند فک عقب‌رفته — رتروزگناتیسم، یا جلوآمدگی فک پایین — پروگناتیسم)، عدم تقارن فکی و مشکلات عملکردی (جویدن، تکلم) به‌کار می‌رود. در این روش، برش‌ها معمولاً داخل دهان انجام می‌شود تا اسکار خارجی ایجاد نشود، و بخش‌های برش‌خورده فک در موقعیت جدید ثابت می‌گردند.
اندیکاسیون‌ها و چه کسانی کاندیدای مناسب‌اند
- مشکلات اسکلتی فک پایین (کمبود یا افزایش رشد فک)
- ناهماهنگی بین فک بالا و پایین که با ارتودنسی تنها قابل اصلاح نیست
- بیمارانی که از مشکلات عملکردی (ختنه‌ی جویدن، خرابی دندان‌ها، درد مفصل فکی) رنج می‌برند
- مواردی که اصلاح زیبایی صورت و پروفایل فک ضرورت دارد
تشخیص نهایی و طرح درمان ترکیبی (ارتودنسی قبل/بعد جراحی) توسط تیم ارتودنتیست و جراح فک و صورت تعیین می‌شود.
خلاصه‌ای از تکنیک جراحی (مراحل کلیدی)
- بیهوشی عمومی: بیمار معمولاً تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد.
- دسترسی داخل دهان: شکاف‌های مخاطی درون دهانی ایجاد می‌شود تا برش استخوانی پنهان و بدون اسکار خارجی باشد.
- انجام برش استئوتومی: برش طولی و سهمی شکل در راموس و تنه فک اجرا می‌شود تا امکان جدا کردن و جلو/عقب بردن قطعات فکی فراهم گردد.
- جابجایی و فیکساسیون: فک در موقعیت برنامه‌ریزی‌شده قرار گرفته و با صفحه‌ها و پیچ‌های کوچک (osteosynthesis) فیکس می‌شود. این روش پایداری مکانیکی لازم را فراهم می‌آورد.
- بستن بخیه و پایش اولیه: مخاط بخیه می‌شود و بیمار به اتاق ریکاوری منتقل می‌گردد.
عوارض ممکن و نکات ایمنی
هر جراحی همراه با ریسک‌هایی است. برای BSSO عوارض متداول عبارتند از:
- اختلال حسی/آسیب عصبی (Numbness): آسیب به شاخه عصب پایین‌لبی (inferior alveolar nerve) می‌تواند منجر به بی‌حسی موقت یا در موارد نادر دائمی شود. این از عوارض شناخته‌شده است و بیمار باید پیش از عمل در جریان قرار گیرد.
- بد-اسپلیت (Bad split): شکست نامطلوب استخوان حین استئوتومی که نیاز به مدیریت خاص دارد.
- عفونت، نیاز به برداشتن صفحات/پیچ‌ها: در موارد نادر ممکن است نیاز به جراحی ثانویه باشد.
- عدم پایداری (ریلاپس): گاهی فک ممکن است به سمت موقعیت قبلی تمایل کند که در پیگیری‌ها بررسی می‌شود.
- خونریزی، هماتوم، و مشکلات بیهوشی: همواره وجود دارد ولی در مراکز با تجربه قابل کنترل است.
پیش از جراحی تیم درمانی درباره احتمال بی‌حسی موقت یا دائمی، خطرات عفونی، نیاز به جراحی مجدد و روند توانبخشی با شما صحبت خواهد کرد و رضایت آگاهانه (informed consent) گرفته می‌شود.
مراقبت‌های پس از عمل و زمان‌بندی بهبودی
بسته به گستردگی جراحی، معمولاً بیمار 1–4 روز در بیمارستان می‌ماند. روند بهبودی اولیه (تا تشکیل اولیه استخوان) حدود 6–8 هفته طول می‌کشد و ترمیم کامل استخوان ممکن است تا 8–12 هفته یا بیشتر زمان ببرد. بنابراین از برخورد شدید یا فشار زودهنگام به فک باید اجتناب شود.
رژیم غذایی پیشنهادی (مثالی از برنامه تغذیه‌ای)
- هفته اول: رژیم مایع یا پوره‌ای کامل (اسموتی‌ها، سوپ صاف، شیرمخلوط‌های پروتئینی).
- هفته 2–4: غذاهای نرم و بدون جویدن شدید (پوره‌ها، ماست، پوره سیب‌زمینی، پاستا نرم).
- هفته 4–8: تدریجی به سمت غذاهای نرم‌تر با جویدن محدود.
پیشرفت رژیم باید تحت نظر جراح و با توجه به ترمیم فردی صورت گیرد. راهنمایی‌های غذایی دقیق معمولاً در دستورالعمل‌های مراکز جراحی ارائه می‌شود.
داروها و مراقبت‌های دیگر
- مسکن‌ها (تجویز جراح) برای کنترل درد
- آنتی‌بیوتیک در صورت نیاز طبق تجویز
- یخ‌درمانی برای کاهش ورم در 48–72 ساعت اول
- اجتناب از سیگار و مصرف الکل تا زمان بهبودی کامل
- پیگیری‌های ارتودنسی و تنظیمات بایت در جلسات بعدی
نتایج مورد انتظار و کیفیت زندگی بعد از جراحی
هدف از جراحی ارتوگناتیک شامل بهبود عملکرد جویدن و تکلم، کاهش دردهای مفصلی در صورت وجود، اصلاح ناهنجاری‌های فکی و بهبود پروفایل صورت و اعتماد به نفس بیمار است. مطالعات نشان می‌دهند که در اکثریت بیماران، عملکرد و رضایت زیبایی پس از جراحی بهبود می‌یابد؛ اما رعایت مراحل درمانی (ارتودنسی قبل و بعد از عمل، مراقبت دقیق) و انتظار منطقی از روند بهبودی از اهمیت زیادی برخوردارند.
پرسش‌های متداول (FAQ)
- آیا جای زخم روی صورت باقی می‌ماند؟
- خیر؛ اغلب برش‌ها داخل دهان انجام می‌شود و اسکار خارجی ندارد.
- چقدر طول می‌کشد که بتوانم غذاهای معمولی بخورم؟
- معمولاً طی 6–8 هفته رژیم به تدریج به حالت عادی نزدیک می‌شود، اما برگشت کامل توانایی جویدن ممکن است تا چند ماه زمان ببرد و بسته به نوع جراحی متفاوت است.
- آیا بی‌حسی همیشه برطرف می‌شود؟
- بسیاری از بیماران بی‌حسی موقتی را تجربه می‌کنند که طی چند هفته تا ماه‌ها بهبود می‌یابد؛ اما در درصد کمی بی‌حسی پایدار گزارش شده است.