جراحی فک یا جراحی ارتوگناتیک به دلایل مختلفی انجام می‌شود، از جمله اصلاح ناهنجاری‌های فکی، بهبود عملکرد جویدن، اصلاح مشکلات تنفسی، و بهبود ظاهر کلی چهره. با این حال، یکی از نگرانی‌های بیماران پس از جراحی فک، جای زخم (اسکار) است که ممکن است در نتیجه این عمل جراحی باقی بماند.
در این مطلب به بررسی جای زخم روی صورت پس از جراحی فک، علل ایجاد آن، روش‌های پیشگیری و درمان می‌پردازیم.
بعد از جراحی فک (ارتوگناتیک)، جای زخم معمولاً روی صورت باقی نمی‌ماند، زیرا اکثر برش‌ها و بخیه‌ها در داخل دهان انجام می‌شوند. این کار باعث می‌شود که زخم‌ها و بخیه‌ها از دید پنهان باشند و هیچ جای زخمی روی پوست صورت به جا نماند.
در برخی موارد نادر، ممکن است برش‌های کوچکی در ناحیه‌های خارجی (مثل زیر چانه یا لب) ایجاد شود، که در این صورت جای زخم ممکن است قابل مشاهده باشد، اما این زخم‌ها معمولاً کوچک هستند و به مرور زمان کمرنگ شده و کمتر به چشم می‌آیند.
علل ایجاد جای زخم پس از جراحی فک
جای زخم به عنوان نتیجه‌ای طبیعی از فرایند بهبود زخم‌های جراحی ایجاد می‌شود. پس از برش جراحی، بدن به طور طبیعی فرایند التیام را آغاز می‌کند. در این فرایند، سلول‌های جدید برای پوشاندن ناحیه‌ی آسیب‌دیده تولید می‌شوند و این فرایند منجر به ایجاد بافت زخم یا اسکار می‌شود. جای زخم می‌تواند به دلایل مختلفی پس از جراحی فک ایجاد شود:
- برش جراحی: نوع و مکان برش‌های جراحی نقش بسزایی در میزان و شکل جای زخم دارند. برش‌هایی که در نواحی بیشتر قابل مشاهده صورت می‌گیرند، ممکن است جای زخم بیشتری ایجاد کنند.
- عوامل ژنتیکی: برخی افراد به طور طبیعی مستعد تولید جای زخم هستند. این موضوع به عوامل ژنتیکی برمی‌گردد که می‌تواند تعیین کند که بدن چگونه به زخم‌های جراحی پاسخ می‌دهد.
- مراقبت‌های پس از جراحی: نحوه مراقبت از زخم‌ها پس از جراحی نیز تاثیر زیادی بر ایجاد یا کاهش جای زخم دارد. عدم رعایت نکات بهداشتی و محافظت از زخم ممکن است منجر به عفونت و در نتیجه جای زخم شدیدتری شود.
- تنش‌های وارد بر زخم: حرکت بیش از حد فک و فشارهای فیزیکی روی ناحیه جراحی شده، می‌تواند منجر به باز شدن زخم و در نتیجه افزایش جای زخم شود.
انواع جای زخم
جای زخم‌ها بر اساس ظاهر و عمق آن‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- جای زخم هیپرتروفیک: این نوع زخم‌ها به شکل برجسته و قرمز هستند و معمولاً در حدود سه ماه پس از جراحی به وجود می‌آیند. برخلاف کلوئیدها، زخم‌های هیپرتروفیک در محدوده برش باقی می‌مانند و به مرور زمان بهبود می‌یابند.
- کلوئید: این نوع جای زخم به شکل برجسته و فراتر از ناحیه برش اصلی ظاهر می‌شود. کلوئیدها معمولاً بزرگ‌تر و برجسته‌تر از زخم‌های هیپرتروفیک هستند و ممکن است برای مدت طولانی‌تری باقی بمانند.
- جای زخم آتروفیک: این نوع زخم‌ها به شکل فرورفته و کم‌عمق روی پوست باقی می‌مانند. جای زخم آتروفیک معمولاً به دلیل از بین رفتن حجم بافت زیرین رخ می‌دهد و به شکل فرورفتگی‌های کوچک یا بزرگ دیده می‌شود.
روش‌های پیشگیری از ایجاد جای زخم
پیشگیری از ایجاد جای زخم به ویژه در جراحی‌های صورت از اهمیت بالایی برخوردار است. در اینجا به برخی از روش‌های پیشگیری اشاره می‌کنیم:
- انتخاب جراح ماهر: انتخاب یک جراح متخصص و با تجربه در جراحی فک می‌تواند نقش بسیار مهمی در کاهش میزان جای زخم ایفا کند. جراحان ماهر معمولاً از تکنیک‌های پیشرفته و کم‌تهاجمی استفاده می‌کنند که احتمال ایجاد جای زخم را به حداقل می‌رساند.
- مراقبت از زخم پس از جراحی: رعایت دقیق دستورالعمل‌های جراح در مورد مراقبت از زخم‌ها و استفاده از پانسمان‌های مناسب می‌تواند به جلوگیری از عفونت و کاهش جای زخم کمک کند.
- استفاده از محصولات درمانی: کرم‌ها و ژل‌های مخصوصی وجود دارند که می‌توانند به بهبود زخم‌ها و جلوگیری از ایجاد جای زخم کمک کنند. این محصولات معمولاً حاوی مواد فعالی مانند سیلیکون هستند که به التیام زخم و کاهش التهاب کمک می‌کنند.
- محافظت از پوست در برابر آفتاب: نور خورشید می‌تواند باعث تیره‌تر شدن جای زخم و افزایش میزان اسکار شود. استفاده از کرم‌های ضدآفتاب و پوشاندن ناحیه جراحی شده با لباس‌های محافظ می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند.
درمان جای زخم
در صورتی که جای زخم پس از جراحی فک به وجود آمده و بهبود نیافته باشد، روش‌های مختلفی برای درمان آن وجود دارد. این روش‌ها شامل درمان‌های غیرتهاجمی و تهاجمی هستند:
- استفاده از کرم‌ها و ژل‌های مخصوص: استفاده از کرم‌ها و ژل‌های حاوی سیلیکون یا دیگر مواد درمانی می‌تواند به کاهش جای زخم کمک کند. این محصولات معمولاً به مرور زمان باعث نازک شدن و کمتر دیده شدن زخم‌ها می‌شوند.
- لیزر درمانی: لیزر درمانی یکی از موثرترین روش‌ها برای کاهش جای زخم است. این روش با تحریک تولید کلاژن در ناحیه زخم، باعث بهبود ظاهر آن می‌شود. لیزرهای فراکشنال و لیزر CO2 معمولاً برای این منظور استفاده می‌شوند.
- تزریق کورتیکواستروئید: در برخی موارد، تزریق کورتیکواستروئید به ناحیه زخم می‌تواند به کاهش التهاب و کم‌کردن برجستگی زخم‌ها کمک کند. این روش بیشتر برای زخم‌های هیپرتروفیک و کلوئیدها موثر است.
- جراحی ترمیمی: در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به جراحی ترمیمی برای اصلاح جای زخم باشد. این جراحی می‌تواند شامل برداشتن بافت زخم و دوخت مجدد باشد تا جای زخم جدید بهبود یابد.
- میکرونیدلینگ: این روش شامل استفاده از سوزن‌های ریز برای تحریک تولید کلاژن در پوست است. میکرونیدلینگ می‌تواند به بهبود ظاهر جای زخم‌های آتروفیک کمک کند.
نتیجه‌گیری
جای زخم یکی از پیامدهای ناخواسته پس از جراحی فک است که ممکن است تاثیر منفی بر ظاهر و اعتماد به نفس بیمار داشته باشد. اما با استفاده از روش‌های پیشگیرانه و درمان‌های مناسب، می‌توان این مشکل را به حداقل رساند. انتخاب جراح ماهر، مراقبت صحیح از زخم‌ها، و استفاده از روش‌های درمانی مدرن از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند به بهبود نتایج جراحی و کاهش جای زخم کمک کنند. در نهایت، همکاری نزدیک با جراح و پیروی از دستورالعمل‌های وی می‌تواند به دستیابی به نتایج بهینه کمک کند.