شکستگی مفصل فک یا شکستگی استخوان فک پایین (مندیبول) یکی از آسیب‌های شایع در ناحیه صورت است که می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله تصادفات رانندگی، ضربه مستقیم، سقوط از ارتفاع و یا درگیری‌های فیزیکی رخ دهد.
این نوع شکستگی ممکن است با دررفتگی مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) همراه باشد و منجر به درد شدید، اختلال در جویدن، صحبت کردن و تغییر در ظاهر صورت شود.
در این مقاله، به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان شکستگی مفصل فک خواهیم پرداخت.
آناتومی فک و مفصل گیجگاهی-فکی
فک پایین (مندیبول) یکی از استخوان‌های متحرک صورت است که از طریق مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) به جمجمه متصل می‌شود. این مفصل امکان حرکات متنوعی مانند باز و بسته شدن دهان، جلو و عقب بردن فک و حرکات جانبی را فراهم می‌کند. شکستگی در این ناحیه می‌تواند عملکرد طبیعی مفصل را مختل کرده و منجر به مشکلات جدی در گفتار و تغذیه شود.
علل شکستگی مفصل فک
دلایل مختلفی می‌توانند منجر به شکستگی فک شوند، از جمله:
- تصادفات رانندگی: یکی از مهم‌ترین عوامل شکستگی فک، تصادفات رانندگی است که باعث ضربات شدید به صورت و سر می‌شود.
- سقوط از ارتفاع: افتادن از بلندی می‌تواند به شکستگی فک و سایر استخوان‌های صورت منجر شود.
- ضربه مستقیم: درگیری‌های فیزیکی، مشت زدن یا ضربات ورزشی از دیگر علل شایع این نوع شکستگی هستند.
- آسیب‌های ورزشی: ورزش‌های پرخطر مانند بوکس، فوتبال، بسکتبال و ورزش‌های رزمی می‌توانند موجب آسیب به فک شوند.
- حوادث شغلی: در برخی مشاغل، خطر سقوط اشیاء سنگین یا ضربه مستقیم به صورت وجود دارد که می‌تواند موجب شکستگی فک شود.
- بیماری‌های استخوانی: بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان و سرطان‌های استخوانی می‌توانند فک را ضعیف کرده و آن را مستعد شکستگی کنند.
علائم و نشانه‌های شکستگی مفصل فک
علائم شکستگی فک بسته به شدت و محل شکستگی متفاوت هستند، اما رایج‌ترین علائم عبارتند از:
- درد شدید: معمولاً در ناحیه فک احساس درد شدیدی وجود دارد که با حرکت دادن فک تشدید می‌شود.
- تورم و کبودی: در ناحیه فک و اطراف دهان تورم و کبودی قابل مشاهده است.
- عدم تقارن فک: ممکن است فک به یک سمت متمایل شود یا دچار تغییر شکل شود.
- اختلال در جویدن و صحبت کردن: بیمار ممکن است در جویدن غذا و ادای کلمات دچار مشکل شود.
- صداهای غیرطبیعی: برخی افراد هنگام حرکت فک صداهای غیرعادی مانند تق‌تق یا کلیک را احساس می‌کنند.
- ناتوانی در بستن دهان: در برخی موارد، بیمار قادر به بستن دهان خود نیست.
- بی‌حسی یا گزگز: آسیب به اعصاب فک می‌تواند منجر به بی‌حسی یا گزگز در ناحیه چانه و لب پایین شود.
- خونریزی داخل دهان: در برخی موارد، خونریزی از لثه‌ها یا داخل دهان دیده می‌شود.
روش‌های تشخیص شکستگی مفصل فک
برای تشخیص دقیق شکستگی مفصل فک، پزشک از روش‌های مختلفی استفاده می‌کند:
- 1. معاینه فیزیکی: پزشک وضعیت فک، تقارن صورت، دامنه حرکتی فک و حساسیت به لمس را بررسی می‌کند.
- تصویربرداری پزشکی:
- رادیوگرافی پانورامیک (OPG): برای مشاهده ساختار کلی فک و تعیین محل شکستگی استفاده می‌شود.
- سی‌تی‌اسکن (CT scan): تصاویر دقیق‌تری از استخوان‌های فک و مفصل گیجگاهی-فکی ارائه می‌دهد.
- ام‌آر‌آی (MRI): برای بررسی آسیب‌های بافت نرم و دیسک مفصل گیجگاهی-فکی کاربرد دارد.
- آزمایشات عصبی: در صورتی که احتمال آسیب عصبی وجود داشته باشد، پزشک عملکرد اعصاب فک را ارزیابی می‌کند.
درمان شکستگی مفصل فک
روش درمان بسته به شدت و نوع شکستگی متفاوت است و شامل درمان‌های غیرجراحی و جراحی می‌شود.
الف) درمان غیرجراحی
در مواردی که شکستگی خفیف باشد، می‌توان از روش‌های محافظه‌کارانه استفاده کرد:
- استراحت و محدود کردن حرکت فک: بیمار باید از باز کردن بیش از حد دهان، جویدن غذاهای سفت و صحبت کردن طولانی خودداری کند.
- باندپیچی فک: در برخی موارد، بستن فک با بانداژ مخصوص برای کاهش حرکت توصیه می‌شود.
- تغذیه مایع و نرم: مصرف غذاهای نرم و مایع برای جلوگیری از فشار روی فک توصیه می‌شود.
- داروهای ضدالتهاب و مسکن: برای کاهش درد و التهاب از داروهایی مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده می‌شود.
ب) درمان جراحی
در موارد شکستگی شدید یا جابه‌جایی استخوان، ممکن است نیاز به جراحی باشد:
- سیم‌کشی فک (Intermaxillary Fixation – IMF): در این روش، فک‌ها با سیم به یکدیگر بسته می‌شوند تا استخوان‌ها در جای خود جوش بخورند.
- پلاک و پیچ فلزی: در موارد شدیدتر، از صفحات فلزی و پیچ برای تثبیت استخوان استفاده می‌شود.
- جراحی ترمیمی: در صورت تغییر شکل شدید فک، جراحی پلاستیک برای بازگرداندن ظاهر طبیعی صورت انجام می‌شود.
مراقبت‌های پس از درمان
پس از درمان شکستگی فک، بیمار باید مراقبت‌های خاصی را رعایت کند:
- استفاده از کمپرس سرد: برای کاهش تورم و درد، کمپرس یخ روی ناحیه آسیب‌دیده قرار داده شود.
- مصرف داروهای تجویز شده: استفاده منظم از آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت تجویز) و مسکن‌ها برای جلوگیری از عفونت و کاهش درد ضروری است.
- رعایت رژیم غذایی مناسب: بیمار باید از غذاهای نرم مانند سوپ، اسموتی و پوره استفاده کند.
- فیزیوتراپی فک: در برخی موارد، تمرینات خاص برای بازگرداندن عملکرد طبیعی فک توصیه می‌شود.
- پرهیز از فعالیت‌های شدید: تا زمان بهبودی کامل، بیمار باید از فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های پرخطر خودداری کند.
عوارض احتمالی شکستگی مفصل فک
اگر شکستگی فک به درستی درمان نشود، ممکن است عوارضی ایجاد شود، از جمله:
- عفونت: به ویژه در صورت وجود زخم باز یا عدم رعایت بهداشت دهان.
- اختلال در جویدن و صحبت کردن: ممکن است فرد دچار محدودیت حرکتی در فک شود.
- درد مزمن: برخی بیماران پس از بهبودی نیز دچار دردهای طولانی‌مدت در ناحیه فک می‌شوند.
- تغییر شکل صورت: در صورت عدم ترمیم صحیح استخوان، ممکن است تغییرات دائمی در ظاهر فک ایجاد شود.
- آرتروز مفصل فکی: در برخی موارد، آسیب به مفصل TMJ می‌تواند منجر به آرتروز و دردهای مزمن شود.
نتیجه‌گیری
شکستگی مفصل فک یک آسیب جدی است که می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کرده و بهبودی کامل را تسهیل کند. رعایت توصیه‌های پزشکی و مراقبت‌های پس از درمان، نقش مهمی در تسریع روند بهبودی و بازگرداندن عملکرد طبیعی فک دارد.