استفاده از دستگاه دیستراکشن در جراحی فک: تحولی در درمان ناهنجاری‌های فکی
درمان ناهنجاری‌های فکی یکی از شاخه‌های مهم در جراحی دهان و فک و صورت است. یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های نوین در این زمینه، استفاده از دستگاه دیستراکشن استئوژنز (Distraction Osteogenesis) است که به صورت ویژه برای افزایش تدریجی طول استخوان فک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این روش نه‌تنها نتایج عملکردی و زیبایی را بهبود می‌بخشد، بلکه در بسیاری از موارد جایگزین مناسبی برای روش‌های جراحی سنتی به حساب می‌آید.
در این مقاله به بررسی کامل نحوه عملکرد دستگاه دیستراکشن، کاربردهای آن در جراحی فک، مزایا و معایب، روند درمان و مراقبت‌های بعد از عمل می‌پردازیم.
دستگاه دیستراکشن چیست؟
دستگاه دیستراکشن فک یک ابزار مکانیکی است که برای کشش تدریجی استخوان‌های فک به کار می‌رود. در این روش، استخوان شکسته‌شده با استفاده از دستگاه، روزانه به مقدار مشخصی کشیده می‌شود. این کشش باعث تحریک رشد استخوان جدید در فاصله ایجادشده می‌شود، فرآیندی که به آن دیستراکشن استئوژنز می‌گویند.
تاریخچه و پیدایش روش دیستراکشن
روش دیستراکشن برای اولین بار در دهه ۱۹۵۰ توسط جراح ارتوپد روسی به نام «گاوریل ایلیزاروف» برای بلند کردن استخوان‌های بلند بدن مانند ساق پا ابداع شد. پس از موفقیت‌های اولیه، این روش به‌تدریج وارد حوزه جراحی فک و صورت شد و امروزه به‌طور گسترده برای درمان ناهنجاری‌های فکی مادرزادی، ترومایی و حتی مواردی که نیاز به رشد مجدد استخوان دارند، استفاده می‌شود.
کاربردهای دستگاه دیستراکشن در جراحی فک
دیستراکشن استئوژنز فک کاربردهای متعددی در حوزه جراحی دهان و فک و صورت دارد. مهم‌ترین کاربردها عبارتند از:
۱. درمان میکروزومی نیم‌رخ صورت (Hemifacial Microsomia)
در بیماران مبتلا به رشد ناقص یک طرف صورت، دستگاه دیستراکشن می‌تواند به‌صورت تدریجی استخوان فک را توسعه دهد و تقارن صورت را بازگرداند.
۲. درمان ناهنجاری‌های مادرزادی مانند شکاف لب و کام
در کودکان با ناهنجاری‌های مادرزادی، دیستراکشن می‌تواند بخشی از درمان بازسازی فک باشد.
۳. جبران کمبود رشد فک پایین (Mandibular Hypoplasia)
در بیمارانی که فک پایین به اندازه کافی رشد نکرده است، این روش کمک می‌کند تا طول استخوان افزایش یابد.
۴. درمان سندروم‌های ژنتیکی
برخی سندروم‌ها مانند پرفرومانس یا ترچر کالینز با ناهنجاری فک همراه‌اند و می‌توان با دیستراکشن وضعیت ساختار استخوانی را بهبود داد.
۵. بازسازی بعد از برداشت تومور یا ضربه
در بیمارانی که به دلیل جراحی یا آسیب، بخشی از فک خود را از دست داده‌اند، دیستراکشن می‌تواند فرآیند بازسازی استخوان را تسریع کند.
مراحل استفاده از دستگاه دیستراکشن در جراحی فک
مرحله ۱: برش استخوان (استئوتومی)
در این مرحله جراح با استفاده از تکنیک‌های دقیق، استخوان فک را در ناحیه مشخصی برش می‌دهد بدون اینکه پیوستگی کامل آن از بین برود.
مرحله ۲: نصب دستگاه دیستراکشن
دستگاه روی استخوان نصب می‌شود؛ این دستگاه ممکن است داخلی یا خارجی باشد. نوع دستگاه بسته به شرایط بیمار و محل درمان انتخاب می‌شود.
مرحله ۳: دوره نهفتگی (Latency Period)
پس از جراحی، یک دوره کوتاه (معمولاً ۵ تا ۷ روز) برای شروع فرایند کشش در نظر گرفته می‌شود تا فرآیند ترمیم اولیه آغاز شود.
مرحله ۴: دیستراکشن یا کشش
در این مرحله، بیمار یا جراح (بسته به نوع دستگاه) روزانه مقدار کمی (معمولاً ۱ میلی‌متر) استخوان را کشیده و فاصله را افزایش می‌دهد. این مرحله چند هفته طول می‌کشد.
مرحله ۵: تثبیت (Consolidation)
پس از پایان کشش، دستگاه به مدت ۶ تا ۸ هفته در محل باقی می‌ماند تا استخوان جدید شکل گرفته و سفت شود.
دستگاه دیستراکشن فک
۱. دستگاه دیستراکشن خارجی (External Distractor)
این نوع دستگاه بیرون از پوست قرار می‌گیرد و می‌توان به راحتی آن را تنظیم کرد. از معایب آن می‌توان به ظاهر ناخوشایند و ناراحتی بیمار اشاره کرد.
۲. دستگاه دیستراکشن داخلی (Internal Distractor)
این دستگاه‌ها داخل دهان یا فک نصب می‌شوند و کمتر دیده می‌شوند. از نظر زیبایی مزیت دارند، اما تنظیم آن‌ها دشوارتر است و نیاز به جراحی دوم برای برداشتن دارند.
مزایا و معایب روش دیستراکشن فک
مزایا:
- افزایش طبیعی استخوان بدون نیاز به پیوند استخوان
- نتایج پایدار و مؤثر در بلندمدت
- بهبود عملکرد جویدن و تنفس
- مناسب برای بیماران در حال رشد (کودکان و نوجوانان)
معایب:
- نیاز به همکاری بیمار در طی روند کشش
- خطر عفونت یا شکستگی دستگاه
- نیاز به جراحی دوم برای برداشتن دستگاه داخلی
- درد یا ناراحتی در حین کشش
مراقبت‌های بعد از جراحی دیستراکشن فک
برای موفقیت‌آمیز بودن این روش، مراقبت‌های پس از عمل بسیار حیاتی هستند:
- رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان
- مصرف غذاهای نرم و پرانرژی
- استفاده از داروهای ضد درد و آنتی‌بیوتیک‌ها طبق تجویز پزشک
- مراجعه منظم به پزشک برای ارزیابی پیشرفت درمان
- عدم فشار به ناحیه فک
نتیجه‌گیری
استفاده از دستگاه دیستراکشن در جراحی فک، تحولی در درمان ناهنجاری‌های فکی ایجاد کرده است. این روش با استفاده از مکانیسم طبیعی بدن برای رشد استخوان، راهی ایمن و مؤثر برای اصلاح نواقص ساختاری فک فراهم می‌آورد. با توجه به مزایای قابل‌توجه آن، امروزه دیستراکشن استئوژنز به عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌ها در بازسازی فک مورد توجه جراحان قرار گرفته است.