انواع ناهنجاری فک و روش‌های درمان | راهنمای کامل + تصاویر
با انواع ناهنجاری فک آشنا شوید. بررسی کامل ناهنجاری‌های فک بالا و پایین، علائم، دلایل، تشخیص و روش‌های درمانی شامل ارتودنسی و جراحی فک.
ناهنجاری فک یکی از مشکلات شایع در دندان‌پزشکی و ارتودنسی است که می‌تواند بر زیبایی صورت، گفتار، جویدن و حتی تنفس تأثیر بگذارد. بسیاری از افراد بدون آگاهی از وجود این مشکل، سال‌ها با آن زندگی می‌کنند، در حالی که با روش‌های نوین درمانی قابل اصلاح است. در این مقاله با انواع ناهنجاری فک، دلایل به وجود آمدن آن‌ها، علائم شایع و روش‌های درمانی آشنا می‌شوید.
ناهنجاری فک چیست؟
ناهنجاری فک (Jaw Abnormalities) به شرایطی گفته می‌شود که در آن فک بالا یا پایین (یا هر دو) به درستی در جای خود قرار نگرفته‌اند. این اختلال می‌تواند مادرزادی یا اکتسابی باشد و از نظر شدت و تأثیر بر عملکرد دهان متفاوت باشد.
انواع ناهنجاری فک
- ناهنجاری فک بالا (Maxillary Discrepancy)
ناهنجاری فک بالا زمانی رخ می‌دهد که فک بالایی جلوتر یا عقب‌تر از حد طبیعی باشد.
علائم ناهنجاری فک بالا:
- لب بالایی جلو آمده یا فرو رفته
- بایت نادرست (جلو بودن دندان‌های بالا نسبت به پایین)
- مشکلات تلفظ
- لبخند لثه‌ای (نمایان شدن بیش‌ازحد لثه هنگام خندیدن)
- ناهنجاری فک پایین (Mandibular Discrepancy)
در این حالت، فک پایینی یا جلو آمده است یا عقب‌تر از حالت طبیعی قرار دارد.
علائم ناهنجاری فک پایین:
- چانه برجسته یا عقب‌رفته
- مشکل در جویدن یا بلع
- درد در ناحیه مفصل فک (TMJ)
- انحراف فک هنگام باز و بسته شدن دهان
- ناهنجاری عمودی فک (Vertical Discrepancy)
شامل افزایش یا کاهش ارتفاع فک‌هاست. معمولاً با مشکلات زیبایی و عملکردی همراه است.
علائم:
- صورت بلند یا کوتاه
- عدم تناسب در نمای جانبی صورت
- مشکلات در بسته شدن کامل دهان
- ناهنجاری عرضی فک (Transverse Discrepancy)
این نوع ناهنجاری معمولاً به تنگ بودن فک بالا مربوط می‌شود و باعث تداخل در تماس دندان‌های فک بالا و پایین می‌شود.
دلایل ایجاد ناهنجاری‌های فکی
- عوامل ژنتیکی
ژنتیک یکی از مهم‌ترین عوامل در بروز ناهنجاری‌های فکی است. اگر یکی از والدین دارای فک نامتقارن یا ناهنجاری باشد، احتمال انتقال آن به فرزند وجود دارد.
- عوامل محیطی
عواملی مانند مکیدن انگشت، تنفس دهانی در کودکی، یا استفاده طولانی‌مدت از پستانک ممکن است باعث اختلال در رشد طبیعی فک شوند.
- آسیب‌ها و ضربه‌ها
تصادفات یا آسیب‌های واردشده به ناحیه فک در کودکی یا نوجوانی می‌توانند رشد فک را مختل کنند و موجب ناهنجاری شوند.
تشخیص ناهنجاری فک
تشخیص دقیق ناهنجاری‌های فکی به وسیله‌ی معاینه کلینیکی و تصویربرداری مانند رادیوگرافی پانورامیک، سفالومتری و سی‌تی‌اسکن انجام می‌شود. دندان‌پزشک یا متخصص ارتودنسی با بررسی محل قرارگیری دندان‌ها و استخوان فک، طرح درمان مناسب را ارائه می‌دهد.
درمان ناهنجاری فک
- درمان‌های غیرجراحی (ارتودنسی)
برای ناهنجاری‌های خفیف تا متوسط، استفاده از بریس‌های ارتودنسی یا دستگاه‌های فانکشنال مانند دستگاه هربست یا فیس ماسک می‌تواند مؤثر باشد.
مزایای ارتودنسی:
- غیرتهاجمی بودن
- مناسب برای کودکان و نوجوانان
- اصلاح تدریجی ناهنجاری‌ها
- درمان‌های جراحی (جراحی ارتوگناتیک)
در موارد شدید، به‌ویژه در افراد بزرگسال، جراحی فک همراه با ارتودنسی لازم است. این عمل تحت نظر جراح فک و صورت انجام می‌شود و با تنظیم دقیق موقعیت استخوان فک، هماهنگی مناسبی در چهره ایجاد می‌کند.
مراحل جراحی فک:
- آماده‌سازی ارتودنسی پیش از جراحی (حدود 6 تا 12 ماه)
- جراحی فک در بیمارستان
- ارتودنسی بعد از جراحی
تأثیر ناهنجاری فک بر زندگی فرد
- تأثیر بر زیبایی صورت
ناهنجاری‌های فک می‌توانند تقارن چهره را برهم زده و منجر به کاهش اعتماد به نفس شوند.
- مشکلات گفتاری و تلفظ
بسیاری از بیماران با ناهنجاری فک دچار مشکل در تلفظ صحیح کلمات هستند.
- اختلال در جویدن و هضم غذا
عدم هماهنگی فک‌ها موجب بروز مشکل در جویدن شده و فرآیند گوارش را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
پیشگیری از ناهنجاری‌های فکی
- مراجعه منظم به دندان‌پزشک از دوران کودکی
- ترک عادات غلط مانند مکیدن انگشت
- درمان زودهنگام مشکلات تنفسی کودکان
- استفاده از ارتودنسی پیشگیرانه در زمان مناسب
سوالات متداول درباره ناهنجاری فک (FAQ)
ناهنجاری فک از چه سنی قابل درمان است؟
از سنین ۷ تا ۱۲ سال بهترین زمان برای شروع درمان‌های ارتودنسی پیشگیرانه است. با این حال، در بزرگسالان نیز با روش‌های ترکیبی قابل اصلاح است.
آیا ناهنجاری فک با ارتودنسی درمان می‌شود؟
در موارد خفیف، بله. در موارد شدید، درمان ترکیبی با جراحی توصیه می‌شود.
هزینه درمان ناهنجاری فک چقدر است؟
بسته به شدت ناهنجاری، نوع درمان (ارتودنسی یا جراحی)، شهر محل زندگی و پزشک معالج، هزینه متفاوت خواهد بود.
نتیجه‌گیری
ناهنجاری فک یک مشکل جدی ولی قابل درمان است. با تشخیص به‌موقع و مراجعه به متخصص ارتودنسی یا جراح فک و صورت، می‌توان از بسیاری از عوارض این مشکل پیشگیری کرد. اگر شما یا فرزندتان علائم ناهنجاری فک را دارید، بهتر است هرچه زودتر اقدام به معاینه و درمان کنید تا لبخندی زیبا و عملکرد دهانی سالم داشته باشید.