در دنیای پزشکی مدرن، فناوری لیزر تحولات گسترده‌ای ایجاد کرده است. یکی از شاخه‌هایی که از این فناوری بهره‌مند شده، جراحی فک و صورت است. لیزر به عنوان یک ابزار کم‌تهاجمی، دقت بالاتر و کاهش خونریزی و درد را به همراه دارد.
این مقاله به بررسی استفاده از لیزر در جراحی فک، مزایا، معایب و کاربردهای آن می‌پردازد.
مبانی لیزر و نحوه عملکرد آن در جراحی فک
لیزر (LASER: Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) دستگاهی است که نور را به صورت تک‌رنگ و پرانرژی منتشر می‌کند. در جراحی فک، این پرتوهای نوری به دلیل خواص ویژه خود می‌توانند برش‌های دقیق ایجاد کنند، بافت‌های بیمار را تبخیر کرده و بهبود زخم را تسریع نمایند.
انواع مختلفی از لیزر در جراحی‌های فک و صورت استفاده می‌شود که شامل موارد زیر هستند:
- لیزر CO₂ (دی‌اکسید کربن): برای برش دقیق بافت‌های نرم و کاهش خونریزی
- لیزر اربیوم (Er:YAG و Er,Cr:YSGG): برای جراحی‌های استخوانی و حذف پوسیدگی دندان
- لیزر Nd:YAG: برای انعقاد خون و کاهش التهاب
- لیزر دایود: برای درمان عفونت‌ها و تحریک بازسازی بافت
مزایای استفاده از لیزر در جراحی فک
۱. کاهش خونریزی و تورم
لیزر هنگام برش، عروق خونی کوچک را می‌بندد (کواگولاسیون)، در نتیجه خونریزی را به حداقل می‌رساند. این ویژگی در جراحی‌های پیچیده فک بسیار مهم است.
۲. بهبود سریع‌تر زخم‌ها
در مقایسه با تیغ جراحی، لیزر آسیب کمتری به بافت‌های اطراف وارد می‌کند. این امر باعث کاهش التهاب و تسریع روند بهبودی می‌شود.
۳. کاهش نیاز به بیهوشی
برخی از جراحی‌های فک با لیزر بدون نیاز به بیهوشی عمومی انجام می‌شوند. از آنجایی که لیزر باعث کاهش درد می‌شود، در بسیاری از موارد، تنها بی‌حسی موضعی کافی خواهد بود.
۴. افزایش دقت و کاهش آسیب به بافت‌های سالم
لیزر امکان کنترل دقیق عمق و گستره برش را فراهم می‌کند. این موضوع به ویژه در جراحی‌های پیچیده مانند درمان ناهنجاری‌های فکی یا ایمپلنت‌های دندانی اهمیت زیادی دارد.
۵. کاهش خطر عفونت
لیزر با دارا بودن خاصیت ضدعفونی‌کننده، باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر را از بین می‌برد و خطر عفونت پس از جراحی را کاهش می‌دهد.
۶. کاهش درد بعد از عمل
به دلیل اثر ضدالتهابی و کاهش آسیب به بافت‌های اطراف، بیماران پس از عمل جراحی درد کمتری تجربه می‌کنند.
معایب و محدودیت‌های استفاده از لیزر در جراحی فک
۱. هزینه بالا
تجهیزات لیزری و آموزش متخصصان برای استفاده از آن هزینه‌بر است، که ممکن است هزینه جراحی را افزایش دهد.
۲. محدودیت در برخی جراحی‌های استخوانی
لیزرهای مورد استفاده در جراحی بافت نرم (مانند CO₂) توانایی کافی برای برش عمیق استخوان را ندارند و گاهی نیاز به استفاده از ابزارهای سنتی وجود دارد.
۳. خطر آسیب حرارتی
اگر لیزر به درستی تنظیم نشود، ممکن است باعث آسیب حرارتی به بافت‌های اطراف شود و روند بهبود را مختل کند.
۴. نیاز به مهارت بالا
جراحی با لیزر نیازمند آموزش تخصصی است و استفاده نادرست می‌تواند مشکلاتی مانند سوختگی یا تأخیر در بهبودی را ایجاد کند.
کاربردهای لیزر در جراحی فک
۱. درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی (TMJ)
لیزر به کاهش درد و التهاب در مفصل فک کمک می‌کند و می‌تواند برای بیماران مبتلا به اختلالات TMJ مفید باشد.
۲. جراحی ایمپلنت دندانی
لیزر برای آماده‌سازی محل کاشت ایمپلنت، کاهش درد و تسریع بهبودی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳. جراحی‌های زیبایی فک و صورت
در مواردی مانند لیفت لثه، اصلاح ناهنجاری‌های فکی و تغییر شکل استخوان فک، لیزر دقت بالایی را ارائه می‌دهد.
۴. درمان عفونت‌های فک و لثه
لیزرهای دایود و Nd:YAG برای حذف باکتری‌ها و درمان بیماری‌های پریودنتال استفاده می‌شوند.
۵. اصلاح ناهنجاری‌های مادرزادی و ترمیم پس از آسیب
در بیماران دارای ناهنجاری‌های مادرزادی فک یا آسیب‌دیدگی ناشی از تصادف، لیزر می‌تواند روند جراحی را تسهیل کند.
۶. برداشت ضایعات و تومورها
لیزر CO₂ برای برداشتن ضایعات خوش‌خیم و برخی تومورهای کوچک در ناحیه فک و صورت به کار می‌رود.
نتیجه‌گیری
استفاده از لیزر در جراحی فک یک پیشرفت مهم در علم پزشکی است که باعث کاهش خونریزی، درد و زمان بهبودی می‌شود. با این حال، هزینه بالا و نیاز به مهارت تخصصی از چالش‌های آن محسوب می‌شوند. با توجه به مزایای این روش، انتظار می‌رود در آینده استفاده از لیزر در جراحی‌های فک و صورت افزایش یابد و تکنیک‌های جدیدی برای بهبود عملکرد آن توسعه یابد.